Fazlurrahman Malik (Urduca: فضل الرحمان ملک; d. 21 Eylül 1919, Hezare - ö. 26 Temmuz 1988, Chicago), Pakistanlı akademisyen, ilim ve fikir adamı. Kendisini eğitim reformuna ve içtihadın farklı bir anlayışla yeniden canlanmasına adayan, İslam'ın önde gelen bir reformcusu olarak ve tarihselci görüşleriyle bilinir.1 Eserleri Pakistan, Malezya, Endonezya ve Türkiye gibi ülkelerde büyük ilgi görüyor.2
İngiltere ve Kanada'da dersler verdikten sonra, 1962'de Pakistan İslami Araştırmalar Enstitüsü’nün başına getirildi. Çalışmalarına diğer İslami reformcular tarafından geniş çapta saygı duyulmasına rağmen, muhafazakâr bilginler tarafından görüşleri eleştirilerek dinden çıkmakla itham edildi. General Muhammed Eyüb Han döneminde bazı siyaset adamları tarafından mürted olmakla suçlanarak katline 10.000 rupi ödül konuldu.3 Bu durum neticesinde Pakistan'ı terk ederek Amerika Birleşik Devletleri'ne sürgüne gitti.
Pakistan'ın Hezare şehrinde 21 Eylül 1919 tarihinde hayata gözlerini açtı. Babası, Mevlana Şehabeddin Diyûbend'de eğitim görmüş, İslam hukuku alanındaki çalışmaları sonrasında âlim derecesine yükselmiştir. Babası geleneksel bir eğitim almasına rağmen çağdaş eğitimi de destekleyen bir kişiydi. Fazlurrahman ilk eğitimini medrese usulü tarzında babasından aldı. 10 yaşında Kur'an'ı ezberleyip hafız oldu. Babasının modern eğitime teşvik etmesiyle Lahor'da yüksek öğretime başladı. Aynı zamanda babasından dini ilimleri tahsil etmeye devam etti.
1940 yılında Pencap Üniversitesi Arapça bölümünden mezun oldu. 1942'de ise aynı üniversitede yüksek lisansını tamamladı ve ardından doktora çalışmasına başladı. Doktora çalışmasına 1946 yılında gittiği İngiltere'deki Oxford Üniversitesi'nde devam etti. Doktora çalışmasını, İbn-i Sina'nın en-Necât isimli yapıtının “en-Nefs” bölümü üzerine yaptı. Doktora tezini sağlıklı bir şekilde bitirebilmek için Grekçe, Latince, Fransızca ve Almanca öğrendi. Avicenna’s Psychology adlı doktora tezini 1949 yılında bitirmiştir ve Oxford'da 1952 yılında yayınlanmıştır.4
Ardından 1950 yılında Durham Üniversitesi'nde akademisyen olarak göreve başladı. Burada İslam felsefesi ve İran medeniyeti üzerine dersler verdi. Daha sonra McGill Üniversitesi'nde İslami ilimler doçenti olarak 1961 senesine kadar eğitim verdi. 1961 yılında Pakistan hükûmetinden gelen davet üzerine Pakistan'a geri döndü. Karaçi'deki İslami Araştırmalar Enstitüsü'nde ders vermeye başladı ve 1962'de enstitünün genel müdürlüğüne getirildi ve bu görevini 1968 yılına kadar devam ettirdi. 1961-68 yılları arasında yirmiden fazla makale ve iki kitap neşretti. 1965 yılında Islamic Methodology in History kitabında hadis, sünnet ve fıkıh alanlarında farklı bir anlayışla içtihat yapmanın önemini irdeledi. 1966 yılından yayınlanan Islam adlı eserinde İslam düşünce tarihine eleştiriler yöneltiyordu ve bu yüzden Pakistan'da infiale sebep oldu.
Fazlurrahman ilmi faaliyetlerinin yanı sıra Pakistan Devlet Başkanı Muhammed Eyüb Han'a da danışmanlık yaparak toplumsal dönüşüme katkıda bulunuyordu. Eyüp Han'ın muhalifleri Islam adlı eserindeki bir cümlesini ileri sürerek dinden çıktığını iddia ederek katlini gerçekleştirene 10.000 rupi ödül verileceğini söylediler. Bunun üzerine Fazlurrahman Pakistan'ı terk ederek Amerika'ya yerleşti.
1969 yılından 26 Temmuz 1988'de ölümüne kadar Chicago Üniversitesi'nde İslam düşüncesi profesörü olarak görev yaptı. Elmhurst, Illinois'de gömülüdür.
Fazlurrahman, Türkiye'yi ilk kez 1977 yılında ziyaret etti. Türkiye'nin çeşitli bölgelerinde halka ve din adamlarına konferanslar verdi. Bu ziyareti sırasında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi'ni de ziyaret etmiş ve burada yapılan tartışmaların neticesinde bazı hocalar tarafından küfürle suçlanmıştır.5 İlber Ortaylı bu ziyareti sırasında Ankara İlahiyat'ta kalmak istediğini ancak bunun gerçekleşmesinin mümkün olmadığını ifade etmiştir.6
Fazlurrahman'ın 1980'lerden sonra kitaplarının çevrilmeye başlanmasıyla Ankara İlahiyat merkezli olarak tanınmaya başlanmıştır. Kitaplarını çevirerek Türkiye'de tanınmasına ön ayak olanlar Alparslan Açıkgenç ve öğrencisi Bekir Demirkol'dur. Fazlurrahman'ın Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nde okunmaya ve tanınmaya başlanması İlber Ortaylı sayesinde olmuştur. İlber Ortaylı, Fazlurrahman'ı 1974 yılında Chicago Üniversitesi'nde tanımış ve derslerine katılmış ve yıllar sonra kendisinden övücü cümlelerle söz etmiştir.7
1997 yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından "İslam ve Modernizm: Fazlurrahman Tecrübesi" konulu uluslararası sempozyum düzenlenmiştir. Bu sempozyum İstanbul Belediyesi tarafından kitaplaştırılmış ve sunuş yazısında dönemin Belediye Başkanı Recep Tayyip Erdoğan Fazlurrahman'dan "Pakistan'ın yetiştirdiği büyük bilim adamı ve düşünür..." olarak bahsetmiştir.8
Islam, University of Chicago Press, 2nd edition, 1979.
Prophecy in Islam: Philosophy and Orthodoxy, University of Chicago Press, 1979, 2011
Islam and Modernity: Transformation of an Intellectual Tradition, University of Chicago Press, 1982.
Major Themes of the Qur'an, University of Chicago Press, 2009.
Revival and Reform in Islam (ed. Ebrahim Moosa), Oneworld Publications, 1999.
Islamic Methodology in History, Central Institute of Islamic Research, 1965.
Shariah, Chapter from Islam [Anchor Book, 1968], pp. 117–137.
Orijinal kaynak: fazlurrahman malik. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Sonn, Tamara. (1995). "Rahman, Fazlur". In John L. Esposito. The Oxford Encyclopedia of the Modern Islamic World. Oxford: Oxford University Press. ↩
Bektovic, Safet. Towards a neo-modernist Islam. Journal Studia Theologica - Nordic Journal of Theology. p.160-178. ↩
ALPARSLAN AÇIKGENÇ, "FAZLURRAHMAN", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/fazlurrahman (22.02.2019). ↩
Mustafa Öztürk, Kuran ve Tarihsellik Üzerine, 2. baskı, sayfa: 24-29 ↩
İlber Ortaylı, "Hocamız Fazlur Rahman", İslamî Araştırmalar (Fazlur Rahman Özel Sayısı), cilt: 4, sayı: 4, (1990), s. 262-263 ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page